Niedawno trafił w moje ręce regulamin konkursu plastycznego w jednej ze szkół podstawowych, z którego wynikało, że uczestnicy przenoszą na organizatora wszystkie prawa do utworu, w tym osobiste prawa autorskie. Prawdopodobnie organizator nie rozróżnia osobistych praw autorskich od majątkowych. Autor dzieła (utworu) nie może przenieść na nikogo osobistych praw autorskich, ponieważ są one niezbywalne. Przenieść można jedynie majątkowe prawa autorskie.
Osobiste prawa autorskie
Każdemu autorowi utworu przysługują osobiste prawa autorskie. Są one z nim nierozerwalnie związane. Nawet jeżeli autor chciałby się ich pozbyć, nie może. Charakteryzują się one tym, że są:
- niezbywalne,
- bezterminowe, czyli nieograniczone w czasie,
- niedziedziczne.
Wyobraźmy sobie, że uczeń szkoły podstawowej, Jaś Kowalski, namaluje obrazek, który zgłosi do udziału w konkursie plastycznym. Organizator konkursu nie będzie mógł zmusić Jasia do przeniesienia na niego osobistych praw autorskich, nawet jeżeli zawrze takie postanowienie w regulaminie. Organizator będzie zmuszony do oznaczania autora obrazu, którym jest uczeń, ponieważ te prawa są niezbywalne. Oczywiście, istnieje możliwość rozpowszechniania dzieła anonimowo. Wynika to z tego, że autor ma prawo decydować o tym, czy chce oznaczyć siebie jako autora dzieła.
Bezterminowość oznacza, że nawet za 30, 60 lub 120 lat osobiste prawa autorskie będą przysługiwać Jasiowi i nikt inny nie będzie mógł przywłaszczyć sobie autorstwa, tego obrazka. Sam autor nie będzie mógł skutecznie zaprzeczyć, że tego nie zrobił, nawet jeżeli będzie się wstydził swojego dzieła
Gdyby się okazało, że obrazek Janka z upływem czasu zacznie zyskiwać na wartości, to po jego śmierci, nikt z jego bliskich nie będzie mógł odziedziczyć osobistych praw autorskich. Dziedziczeniu podlegać będą jedynie majątkowe prawa autorskie oraz samo dzieło.
Majątkowe prawa autorskie
Zupełnie inną kategorię stanowią tzw. majątkowe prawa autorskie. Prawa te co do zasady przysługują autorowi, ale mogą także przysługiwać posiadaczowi tych praw. Może nim być np. organizator konkursu, na którego autor przeniósł majątkowe prawa autorskie czy tez spadkobierca autora.
Mają one zabezpieczać interes twórcy lub innego posiadacza prawa do utworu. Osoba, której przysługują te prawa może rozporządzać utworem (dziełem). Może również upoważnić inne osoby do korzystania ze swojego utworu np. na podstawie licencji, której będzie poświęcony jeden z następnych artykułów. Zaznaczę jedynie, że jest kilka rodzajów licencji i na różnych zasadach można jej udzielać.
Majątkowe prawa autorskie, w przeciwieństwie do osobistych, są ograniczone w czasie i trwają przez całe życie twórcy oraz 70 lat po jego śmierci.
Warto również wiedzieć, że twórca ma prawo do uzyskania wynagrodzenia za swoje dzieła. Przykładowo, jeżeli muzeum będzie chciało zorganizować wystawę dzieł sławnego artysty, to przysługiwać będzie jemu wynagrodzenie, Jednak, jeżeli nasz artysta (Jaś) zrzeknie się majątkowych praw autorskich, to nie będzie mu przysługiwać wynagrodzenie za jego obraz.
Przeniesienie majątkowych praw autorskich
Jeżeli jesteście twórcami i tworzyliście kiedyś logo dla kogoś, to zapewne przenosiliście majątkowe prawa autorskie na zleceniodawcę. Prawdopodobnie dostaliście za to wynagrodzenie, ponieważ była to Wasza praca. Wynagrodzenie bowiem przysługuje zarówno za stworzenie dzieła (loga), jak i za przeniesienie majątkowych praw autorskich.
Warto jednak zapewnić sobie, jako autorowi loga, aby zleceniodawca udostępniając je oznaczył również kto jest jego autorem. Oczywiście, zleceniodawca, który potrzebuje loga do oznaczenia swojej firmy, nie będzie za każdym razem oznaczał jego autorstwa, bo dziwnie by to wyglądało.
Przeniesienie majątkowych praw autorskich przez twórcę polega na tym, że prawo do rozporządzania utworem (logiem) ma jego nabywca. Po przeniesieniu praw przez autora, nabywca będzie mógł pobierać wynagrodzenie np. za zorganizowanie wystawy w muzeum.
Podsumowanie
Wracając do nieszczęsnego regulaminu, o którym pisałem na początku, to organizator nie ma prawa żądać od uczestników, aby ci przenieśli na niego osobiste prawa autorskie. Może jedynie wpisać, że zgłaszając się do konkursu z dziełem, zrzekają się majątkowych praw autorskich.
Tym samym postanowienie o przeniesieniu osobistych praw autorskich jest nieważne i nie wywoła żadnych skutków prawnych dla twórcy i organizatora.
